Thema: archeologie en landschap

Archeologie

Bodemschatten uit het verleden 

Er is veel belangstelling voor archeologie. Maar wat is archeologie eigenlijk? Onder archeologie worden de sporen en vondsten bedoeld die door mensen(werk) in het verleden in de bodem zijn achterbleven. Dat kunnen aardewerkscherven zijn, oude munten, fragmenten van oude leren schoenen, glasscherven, maar ook sporen. Sporen zijn bijvoorbeeld verkleuringen in de grond. Daaraan kun je zien dat er bijvoorbeeld een huis of boerderij heeft gestaan of dat men een weg of greppel heeft gegraven. We noemen deze archeologische overblijfselen ook wel ons bodemarchief.

Waarom archeologie?

Wij vinden het allemaal erg belangrijk omdat archeologie ons iets kan zeggen over ons rijke verleden en identiteit. Maar archeologie wordt ook bedreigd. Vondsten en sporen kunnen vernietigd worden door bijvoorbeeld bouwwerkzaamheden, maar ook door een hoge waterstand. En wat weg is kun je niet meer terughalen. Daarom is er in 2007 een wet gekomen waarin de archeologie beter beschermd is. De gemeente Gemert-Bakel heeft een beleid waarin staat hoe de gemeente met archeologie omgaat. Het kan nodig zijn dat men eerst archeologisch onderzoek moet verrichten voordat er gebouwd mag worden.

Bijzondere ontdekkingen

De afgelopen jaren zijn er vele archeologische onderzoeken in de gemeente verricht. Er zijn daarbij bijzondere ontdekkingen gedaan. Op sommige plekken in de gemeente kun je daar iets van terugzien, zoals bijvoorbeeld de wijk Achter de Molen. In de stoep kun je de contouren van middeleeuwse huizen zien. Een ander groot onderzoek werd gedaan in de nieuwe wijk Neerakker. Daar staat ook een informatiebord. Daar is een hof gevonden uit de middeleeuwen.

 
Archeologisch monument

Onze gemeente kent 1 archeologisch rijksmonument en een aantal terreinen van hoge archeologische waarden. Het archeologisch monument ligt in het bos bij de Wethouder Slitsvijver. Je kunt daar nu niets van zien, maar daar hebben in de prehistorie mensen gewoond, de zogenaamde Tjongermensen. Er zijn daar duizenden vuursteentjes gevonden die door deze mensen zijn achtergelaten. Een gebied van een hoge archeologische waarde is bijvoorbeeld het centrum van Bakel en Esp 3 en het Witven.

Archeologiebeleid

De gemeente heeft een archeologiebeleid en een kaart. Als mensen iets willen bouwen of de grond willen afgegraven dan moet er eerst misschien een onderzoek plaatsvinden. Dat hangt van een aantal dingen af, bijvoorbeeld de oppervlakte van de nieuw te bouwen huis maar ook van de locatie. De gemeente heeft een kaart laten maken waarop te zien is waar archeologie zit of waar men mogelijke archeologische resten mag verwachten. Hieronder zie je een uitsnede van Bakel. Elk kleurtje heeft een andere waarde of verwachting. Hoe hoger de verwachting hoe hoger de kans op het vinden van archeologische resten en hoe eerder je onderzoek moet laten uitvoeren.

Kleuren:

• Donkerpaars: gebied met een hoge archeologische waarde (categorie 2). Dat betekent dat uit onderzoek al bekend is dat je daar archeologische resten in de bodem te vinden zijn. Onderzoek is verplicht als de bodem met meer dan 100m2 en dieper dan 40cm wordt geroerd.
• Paars: gebied met een hoge archeologische verwachting binnen de dorpskern (categorie 3). Onderzoek is verplicht bij bodemingrepen groter dan 250m2 en dieper dan 40cm.
• Licht roze: gebied met een hoge archeologische verwachting, buitengebied. Onderzoek is verplicht bij bodemingrepen groter dan 500m2 en dieper dan 40cm.
• Oranje: gebied met een middelhoge archeologische verwachting. Onderzoek is nodig bij bodemingrepen groter dan 2500m2 en dieper dan 40cm.
• Geel: gebied met een lage archeologische verwachting. Geen onderzoek nodig.
• Wit: gebied zonder archeologische verwachting. Het gebied is bijvoorbeeld al ontgrond of al onderzocht op archeologie, zoals op de kaart Neerakker.

In bijlage 4 vind je een pdfbestand van het informatiebord en een powerpointpresentatie over het onderzoek in Neerakker.

Links

• www.archeologieopschool.nl
• www.archeos.nl

Activiteiten

• Deze activiteiten worden in samenwerking met de beleidsmedewerker archeologie van de gemeente en de archeologische werkgroep Gemert-Bakel gegeven.
• Gastles archeologie in de klas. Wat is archeologie? Wat doen archeologen? Waarom is Bakel zo bijzonder? En waarom wilden mensen graag zo lang geleden hier wonen? Wat is er allemaal gevonden?
• DVD over archeologie, duurt ongeveer 25 minuten.
• In het voorjaar met de bovenbouw over akkers lopen met vrijwilligers en een metaaldetector op zoek naar vondsten (veldlopen).
  
• Eventueel een opgraving bezoeken.
• Veldboringen zetten met de bovenbouw.
• "Landschap lezen" samen met een enthousiaste gids.
• Een zandbak vullen met "vondsten" voor de onderbouw.
• vondsten determineren. Zie bijlage 5 voor format les.
• Een bezoek aan de waterput in het bejaardenhuis brengen.
• Verhaal over ridder Hendrik schrijven. Wie was hij? Waar woonde hij? Wat deed hij? etc.
  

  

Landschap en cultuurhistorie

Cultuurhistorie is een verzamelterm voor het volgende:

• Historische bebouwing, zoals monumenten, oude boerderijen, kastelen, molens, keskens, maar ook een beschermd dorp- of stadsgezicht.
• Historische landschap, bijvoorbeeld oude akkers, monumentale bomen, landschapselementen die in het verleden die in het verleden door mensen zijn aangelegd.
• Archeologie, sporen en vondsten die door mensen(werk) in het verleden in de bodem zijn achtergebleven. Bijvoorbeeld potscherven, waterputten, graven, munten, maar ook verkleuringen in de grond.

Ook bijzondere cultuurhistorische elementen als oude akkers en paden worden beschermd, net als een monument. Vooral rond Bakel en Milheeze kun je zien hoe het er vroeger uit heeft gezien.

Een voorbeeld van bijzondere cultuurhistorie is de locatie Esp 3 in Bakel. De langgevelboerderij is een gemeentelijk monument. Vooral de gebinten zijn waardevol en stammen mogelijk uit de late middeleeuwen. Ook zijn er verschillende archeologische onderzoeken rond de boerderij verricht, waaruit de ligging van de grachten kon worden gereconstrueerd. Tijdens diverse onderzoeken zijn er vele vondsten gedaan zoals leisteen, aardewerkfragmenten, dierlijke botten en resten van funderingen. De locatie is daarom ook archeologisch zeer waardevol.

De locatie werd voor het eerst rond 1300 in archiefbronnen genoemd. De landscommandeur had op deze locatie een hoeve en een jachtterrein. Deze hoeve werd ook wel Espse of Espese Hoeve of Commandeurshoeve genoemd. 

 In 1423 wordt de hoeve in het archief van de Duitse Orde in Gemert genoemd. De hoeve wordt door de erfgenamen van Gerrit van de Vondervoort in 1423 en 1431 verkocht aan Jan van Amstel. In 1485 komt de hoeve in het bezit van de Duitse Orde tot 1806. De hoeve kreeg daarna verschillende eigenaren en in het begin van de 20ste eeuw werd de familie Kanters eigenaar.    

Links

• watwaswaar.nl
• kich.nl
• http://www.cultureelerfgoed.nl/
• http://www.brabant.nl/kaarten/culturele-kaarten/cultuurhistorische-waardenkaart-2010.aspx

Activiteiten

• Bijzonder landschap rond Bakel bijvoorbeeld een bezoek aan Esp en Geneneind. Bijzonder door de ligging en oude akkerdekken. Het wordt al heel lang bewoond.
• Een fietstocht door het gebied van de zogeheten peel-Raamstelling “Sporen uit de tweede wereldoorlog”.
  

  Een zoektocht naar overblijfselen in Bakel, Milheeze en De Rips uit de tijd van de Duitse bezetting van 1940 tot en met 1944.
  Dit is een fietstocht die tegelijkertijd een bezinningstocht is.
  Deze zoektocht heeft vier instappunten. Elke school kan zelf bekijken welk vertrekpunt het best gekozen kan worden vanuit de eigen situatie.
  In bijlage 6 is de uitgewerkte tocht te vinden. Deze bevat informatie over Bakel en Milheeze in oorlogstijd en opdrachten.

Erfgoedgeowiki: alle mooie cultuurhistorie van Gemert-Bakel onder één dak

http://www.erfgoedgeowiki.nl/index.php/Overzichtskaart_Gemert-Bakel

Al jaren maakt de gemeente Gemert-Bakel gebruik van erfgoedgeowiki. Dit is een digitale kaart waar gebruikers informatie over cultuurhistorie in Gemert-Bakel op kunnen plaatsen. Inmiddels zijn er al verschillende mooie verhalen geplaatst! Ook jij kan er iets opzetten!

Wiki voor en door iedereen

Inwoners, heemkundeverenigingen en andere belangstellenden kunnen na aanmelding informatie toevoegen in de wiki. Hierdoor ontstaat een levendig en completer beeld van de geschiedenis van de regio. Verhalen die leuk zijn om te kennen en informatief om te weten. Kinderen kunnen putten uit deze wiki wanneer ze een spreekbeurt over de omgeving willen houden.

Een voorbeeld: het verhaal van Villa Ledeboer
‘Abraham Ledeboer kocht in 1894 en 1896 twee stukken moeras, met een gezamenlijk oppervlak van 800 hectare. Hij wilde op grote schaal aan bosbouw gaan doen. In die tijd was men begonnen met een grootscheepse ontginning van 'woeste' gronden in Nederland, zo ook de Peel. Deze laatste werd voornamelijk voor de bosbouw ontgonnen. Abraham Ledeboer, die ook het Landgoed De Sijp ontgon was een van de grootste grondbezitters in de gemeente. Hij kwam oorspronkelijk uit Twente. Dit kwam meer voor in De Peel, de gemeenten verkochten op grote schaal de woeste gronden die zij tot die tijd in eigendom hadden gehad. Gemert zowel als Bakel hadden niet zulke rooskleurige financiën en de verkoop van deze grote lappen grond heeft de gemeenteschulden toch wel doen zakken. Niet zoveel als gehoopt echter, de grond bracht geen goede prijs op, zij werd vooral gekocht door speculanten als Abraham Ledeboer, mensen die inzagen dat de grond alleen nog maar in waarde kon stijgen. Hier en daar kochten mensen wel kleine stukjes op voor de landbouw zoals in de Klotterpeel, maar het merendeel van de grond werd grootschalig landgoed….’

Waar vind je de erfgoedgeowiki?

Wil je weten hoe het verhaal van 'Villa Ledeboer' afloopt? Of wil jezelf een verhaal over de cultuurhistorie van Gemert-Bakel erop zetten?