Sectie I 1
In het westen van de gemeente Bakel, op de grens met Helmond en Aarle Rixtel lag een eeuwen oude watermolen genaamd Scheepstal. In de volksmond Schipsel genoemd. Er zijn aanwijzingen dat Scheepstal reeds in de nieuwe steentijd ( 4000 - 1600 voor Christus) bewoond geweest is. Op de hogere gronden bij de Bakelse Aa, nabij Scheepstal zijn vondsten van dien aard gedaan.(1
In de geschreven bronnen vinden we de naam Schepstal en in een in het Brabants Oorkondeboek van Camps staat een oorkonde van april 1246 waar Scheepstal reeds genoemd wordt, bij een schenking van hertog Hendrik II en zijn oudste zoon in twee gelijkluidende oorkonden van een moeras nabij het klooster van Binderen tot aan de brug die Hoogbrug genoemd wordt.(2
Zoals men ook in het hertogelijk cijnsboek ziet, deelt de hertog zijn inkomsten in Bakel half om half met de abdij van Echternach zo ook
op 4 december 1300 als hij oorkondt dat hij aan de lieden van Rixtel, Aerle en Beke de gemeente, begrensd door de gemeente Gemert, de Bribrake, de rivier de Aa en Heyskerbrugge, en het gebruik van de molen geheten Schepstal heeft gegeven tegen een jaarlijkse erfcijns van 40 schellingen, aan hem en zijn erfgenamen te betalen en van 20 schellingen Leuvens te betalen aan de proost van Echternach en diens opvolgers. (3
Een nadere plaatsbepaling met betrekking van de watermolen zien we op 3 januari 1322 bij het vaststellen van de grenzen van Bakel door hertog Jan van Brabant luid de tekst: “Eerstwarts vanden Rade van Scheepstal totter Gemeijnte van Arlen ende dien gerichte van Gemert al soe voort op den Pedel ende totten Gerichte van Doirne ende van dair weder totten palen toe Aerts van Bruheze tot Cruijschot ende dair weder totten raade van Schepstall voorseit.”(4
In oorkonden betreffende Helmond wordt ook nog eens duidelijk dat de heer van Helmond de molen in leen houdt en daarvoor de bangelden ontvangt.
In het midden van de 17e eeuw was de molen reeds lang buiten gebruik.
Op een oude kadasterkaart van omstreeks 1800 werd Scheepstal aangeduid als een gedemolieerde watermolen. In 1934 werd er bij graafwerkzaamheden in de Aa grondslagen van de molen aangetroffen.
De oudst bekende bewoners van de molen op Scheepstal is de familie van Scheepstal, die verwant is aan de heer van Rode./ Govaert van Scheepstal ook gevonden als Godefridus van Scheepstal is een zoon van Rover van Scheepstal en Aleijd van Bussel.
In het archief van de Duitse Orde in Gemert wordt Godewart van Scopstal voor het eerst genoemd. In 1366 vinden we hem als leenman van de hertog en de hertogin van Brabant, samen met zijn broer Rutger. In het hertogelijk cijnsboek is Godefridus van Scheepstal cijnsplichtig voor goederen in Milheeze genoemd propre Merica. ( “aan de heide”)
In 1340 betaald Godefridus van Scheepstal 3 penningen voor de visserij op Aa bij het rad van Scheepstal, aan de hertog van Brabant.(5
Aan de heer van Helmond nog eens 2 penningen voor een bunder beemd “aen de hoefken op Scepstall”(6
Omstreeks 1325 is hij gehuwd met Katharina N.N. en zover bekend hebben ze een dochter ook Katharina genaamd. Deze Katharina trouwde met Willem van Beest, die in 1422 heer van Bakel genoemd wordt.
"In de processie gedurende de Meimaand 1422 droeg de ruim 70-jarige heer van Helmond "Ons beeld in Bakel" en bleef die dag de gast van Jhr. Willem van Beest, de heer van dat dorp." 7)
Landmeter A. v. Beurden schreef in 1929 een beschrijving van Bakel en van Scheepstal wist hij te melden”nog zijn onder Baekel ghelegen seeckere oude hoeve bij naeme Scheepstal, daer men nog de overblijfselen ziet van eenen waetermeulen wordt genoemt in d’oude brieven der abdeijen van Binderen, dewelcke met haere goederen daeraen paelt ende oock in die van Helmont ende Baeckel wordende deese goederen nu beseeten bij die van de familli van Argenteau.”
In het rechterlijk archief van Bakel treed Philips de Rijcke uit Helmond op als gemachtigde van de Baron van Argenteaux in de erfenis van zijn goederen aan zijn broer Antony d’Argenteaux. Het betrof hier de hooffenen van Schipstal, huisen, hoeven, beemden, landerijen, hooffen en de houtwas genaamd de hooffenen van Schipstal en de tiende genoemd de thiende van Baeckel gelegen bij Helmond, verkregen van hun moeder madame Van de Gracht.
In 1654 worden de twee hoeven nogmaals beschreven ten behoeve van Thonis Reijnders en van Reijnder Peters (Cluijtmans) pachters van de hoeven. Bij de koop in 1801 van de helft van het goed, door Mr. Cornelis van Boxtel, die toen de andere helft reeds in bezit had, staat dat 2/3 deel van het bezit vrij van Cijnzen is. Hij moest 96 vat rogge aan Echternach betalen en 8 gouden peters aan particulieren.
Veldnamen Scheepstal
Het aangelag van het huis gent. Schipstal B.Mb.1791 Kad. B. J. 79
het aangelag van het huis B.Mb.1791
de H. Geesthoeve op Scheepstal B. Mb. 1681
de H. Geest van de Boshoeve B. Mb. 1681
de Witte hoef B.Mb.1791
de bakhuisakker RAB. 243 15-10-1801
den haagacker, de hegakker B.Mb.1791, den heechecker B. Mb. 1681 Kad. B. J. 43
den akker met het hout B.Mb.1791
den langenakker B.Mb.1791 den langenaecker B. Mb. 1681
Kad. B. J. 70 - J. 71
tegen de langenakker RAB. 243 15-10-1801
den Bachus B.Mb.1791 den Bachuscamp B. Mb. 1681 Kad. B. J. 75
de beemden RAB. 243 15-10-180
den grooten beemd B.Mb.1791
aen de bumkes B. Mb. 1681
een sterrebos met beuken beplant B.Mb.1791
een bosje tegen Helmond B.Mb.1791
tien percelen bouwland aaneen getrokken B.Mb.1791 Kad. B. J. 37
de schaepsdriessen B. Mb. 1681
het koeijeeuwsel RAB. 243 15-10-1801
heide met mast en berken beplant B.Mb.1791
den heikamp een ontgonnen heide onderverdeeld in korte stroken. B.Mb.1791 den heijcamp B. mb. 1681 Kad. B. J. 47
de Heuvel RAB. 243 15-10-1801
den hogendries B.Mb.1791
de Hoef B. Mb. 1681
een hufken aent huijs B. Mb. 1681
den Bieskamp B.Mb.1791 den biesencamp B. mb. 1681
den Molenkamp een omheind bebouwd veld. meestal met tienden belast.B.Mb.1791 Molencamp B. Mb. 1681 Kad. B. J.1
het rond kemken B. Mb. 1681
landt in de haeverecker B. Mb. 1681
landt aghter de schuur B. Mb. 1681
het leegbeesten eeuwsel RAB. 243 15-10-1801 Kab. J. 33
het nieuwland B.Mb.1791 Kad. B. J. 42 - J. 70
het nieuwveld RAB. 243 15-10-1801
het groot nieuwland B.Mb.1791
den Molenhoek B.Mb.1791 Kad. B. J. 3
het molleveld B.Mb.1791
het biesveld B.Mb.1791 Kad. B. J. 68
het kalverveldje B.Mb.1791 Kad. B. J. 36
het leegbeestenveld RAB. 243 15-10-1801
het nijvelt B. Mb. 1681
het paardenveldje RAB. 243 15-10-1801
een begraven houtveld B.Mb.1791
Rad van Scheepstal Kad. B. J. 4
de Schutskooij B.Mb.1791 den kooijakker B.Mb.1791 Schapstal, De schaapskooij Kad. B. J. 19
Akten
Akten betrekking hebbende op de kinderen van Willem van Beest gehuwd met Katharina van Scheepstal.
Duitse Orde Gemert 17 maart 1332
Godewart van Scopstal
Duitse Orde Gemert 18 juni 1366
Blz. 221 post 42
Godevart van Schepstal en Rutger van Schepstal
Leenman van de Hertog en Hertogin.
Hertogelijke cijns Brussel: Bakel 1340 fol. 14v.
Godefridus de Scepstede de Merica prope Milheeze.
Hertogelijke cijns Brussel: Bakel 1499 fol. 119
eodem pro eodem ex parte Henrici filius Henrici de Beest
ex parte liberorum Wilhelmi de Beest de Merica
prope Milheze
Hertogelijke cijns Brussel: Bakel 1448 fol. 66
it Henricus de Beest ht. et ex parte 3e suum Ansum liberis
Wilhelmi de Beest de Merica prope Milheeze.
Voetnoten:
1) Jean Coenen: van Ricstelle tot Aarle Rixtel. De geschiedenis van Aerle Rixtel 1992
2) Camps H.P.H. Oorkondenboek van Noord Brabant I, nr. 225 en 306
3) Drs H.M. Brokken en Mr. W.M. Lindemann 1977: Inventaris van het Archief van de kommanderij van de Duitse Orde te Gemert blz. 210 post 12
4) E.J.Th.A.M. van Emstede: Varia Peelandiae historiae ex fontibus, Bakel en Milheeze Bakel VB2.
5)Cijnzen van de heer hertog in Bakel samen met de proost van Echternach geheel nieuw (communis cum praeposito Epternacus totus novus) 1340 fol. 14v
6) Cijnzen van de heer Helmond HAH. 300 [1678 - 1756] fol. 238 post 5.
7) Geschiedenis van het kasteel-raadhuis en de Heren van Helmond door Jac. J.M. Heeren 1938. blz. 59 en 61.
blz. 59.
"In de processie gedurende de Meimaand 1422 droeg de ruim 70-jarige heer van Helmond "Ons beelt in Bakel" en bleef die dag de gast van Jhr. Willem van Beest, de heer van dat dorp."