Trotse Bakelnaars

Door E.J.Th.A.M. van Emstede streekarchivaris van: Peelland.
manuscript uit de 50er jaren vermoedelijk gepubliceerd in Helmonds Heem 

De Bakelaars zijn terecht trots op hun dorp en zijn geschiedenis. Geen dorp in ons goede Brabant is meer bekend dan Bakel en daaraan zijn de Bakelaars zelf debet. De Bakelaars hebben de namen  daar zijn zij maar  wat trots op - dat zij van oudsher niet zonder originaliteit zijn.. Hun gevoel voor humor is sterk ontwikkeld. Oh, die humor van Bakel. Zij - de Bakelaars - koketteren met de zg. domheid die men zo gul hen toeschrijft, doch die in wezen een uiting is van hun steeds overborrelend gevoel voor humor. Maar humor is geestigheid en is geestigheid geen bewijs van intelligentie ?..
De geschiedenis van Bakel is eerbiedwaardig oud. Reeds  in de achtste eeuw na Christus kan men spreken van de stichting van Bakel als woonkern. Op 12 december 721 schenkt de angelsaksische ridder Herelaef, zoon van Badagar, een rijksgrootgrondbezitter in Oost-Brabant  een door hem ter ere van de H. Lambertus of Landobertus gebouwde kerk die ook aan de H.H. Petrus en Paulus werd toegewijd met omliggende gronden aan bisschop Willibrordus. In de oorkonde daarvan opgemaakt wordt Willibrordus  en bisschop" genoemd.
Deze kerk die "in loco Baclaos” gebouw was werd door Willibrordus verheven tot "Basilica" en "ecelesia matrix' -. tot moederkerk - van de omliggende dorpen Deurne  Vlierden en Gemert. Nadat Willibrordus in  739      gestorven was, werd zijn kerk aan hem toegewijd. Tot op de dag van heden is. dit zo gebleven.
Willibrordus gedachtenis leeft niet alleen voort in zijn kerk, maar ook in het wapen der burgerlijke gemeente van Bakel en Milheeze, die zijn beeltenis tot wapenfiguur koos. Ook leeft zijn naam voort in het oude schut/gilde, dat in 1227 werd opgericht en zich tot de dag van heden als het Gilde van Sint Willibrordus wist te handhaven. Bakel heeft  in het verleden een grote rol gespeeld in Peelland. Daarvan getuigt nog het ”vercreijghboeck van de Pedel” - een handschrift in het gemeentearchief - waarin zijn privilegies, rechten en limietscheidingen nauwkeurig zijn te boek gesteld en waarin aan Bakel een hoofdrol is toebedeeld in het beheer van de Peel of Gemeente, het gezamenlijk eigendom der gemeenten Bakel, c.a.Aerle-Rixtel, Beek en Donk en Helmond. Daarin kan men lezen, dat hertog Jan van Brabant aan zijn goede luiden van  Baeckel ende Aerle” in het jaar 1325 den eersten maart de Peel gelegen tussen de grenspalen van Gemert, Vlierden.en Deurne tegen een jaarlijks cijns verkoopt van ”negentich pondt swarter tournoise”. In het volgende jaar 1326 krijgt ook Helmond deel in deze gemeene gronden. Deze schenking van hertog Jan heeft tengevolge dat daaruit in de loop der jaren geschillen rijzen tussen
Bakel en de omliggende dorpen, die bij limietscheijdingen beslecht worden. Het zou echter te ver voeren en zeer zeker niet passen in het kader dezer bijdrage hierover verder uit te wijden. Alleen al het wel en wee van Bakel c.a. als mede-eigenares van de Peel of Gemeijnt  vormt een geschiedenis op zich, die een boekdeel vult. Bakel en Milheze telt thans ea. 5700 zielen, verspreid over de woonkernen, Bakel, Milheeze, Rips en  Brouwhuis, die alle  zelfstandige parochies zijn. Stamt de parochie van Bakel uit de achtste eeuw, de andere woonkernen daarentegen zijn van veel jongere datum. Zo werd Milheeze in 1845  door de stichting van een kerkgebouw tot kerkdorp, terwijl Rips en  Brouwhuis respectievelijk omstreeks 1919 en 1925 door de stichting van een kerk tot parochie verheven werden.
Ook Bakel o.a. heeft in het verleden de tol betaald die de wordings, geschiedenis der Nederlan- den van haar eiste, een geschiedenis -zoals zovele geschiedenissen van omliggende dorpen en steden - geschreven in twisten en tweedrachten, in plunderingen, brandschattingen, armoede en sterft , in bloed en tranen. Ook over Bakel als dorp is het oorlogsgeweld in de loop der eeuwen heengerold. Ondanks zijn Schut-Gilde van weerbare mannen, werd het bij tijd en wijle uitgeplunderd en gebrandschat en kraaide menig maal de rode haan koning.
Aan die rode haan danken wij nu nog, dat de geschreven geschiedenis van dit nu zo bloeiende plattelandsdorp van goedlachse mensen eerst begint  in het jaar 1708, omdat in dat jaar kerk en toren door brand verwoest werden en omdat zowel de archieven van de kerk alsook die der burgerlijke gemeente - die in de toren als de veiligste plaats waren opgeborgen - mede verbrandden.
Natuurlijk werden kerk en toren herbouwd en omdat toentertijd het kerkgebouw werd gebruikt voor  de uitoefening van de ware christelijk gereformeerde religie, geschiedde zulks op kosten van het "Corpus van Bakel'' oftewel de burgerlijke gemeente, die de gelden daarvoor fourneer- de uit de gemeentelijke belastingopbrengst zoals de verponding, de conincxbede en die der gemeene middelen, zodat in wezen de Bakelaars zelf hun kerk herbouwden ook al waren zij deze religie niet toegedaan. Zij hebben dit zo goed gedaan, dat deze nu voorkomt op de lijst der Rijksmonumenten.
De parochie Bakel vormt tezamen met de parochies  Milheeze, Rips en Brouwhuis een prachtige plattelands gemeente in Peelland, waar het om het vele  natuurschoon goed   wonen en - voor wat betreft de vreemdeling - goed verblijven is. Zij wordt doorsneden door kaarsrechte- wegen, die in beheer en onderhoud zijn bij de provincie.
Daarnaast bestaan vanouds - in het archief spreekt men van  ”sinds mensengedenkenissen”  - de vele pittoreske zandwegen, die al kronkelend door het landschap daaraan  een aparte bekoring geven. Ook hierover hebben de Bakelaars hun eigen mening, die - kan het anders - niet van humor gespeend is. Het zijn overwegend zg. ”boerwegen”  zoals men die ook kent in Drente in de boerschappen.
Vraagt men de Bakelaars hoe het komt, dat deze wegen zo bochtig zijn, dan zullen ze u vertellen, dat zij - toen ze deze  wegen gezamenlijk aanlegden - 'alleen maar vooruit gekeken hebben en nooit achteruit. En zij zullen er aan toevoegen:  ”Dat doen wij altijd !
Er is in de laatste decennia in Bakel veel veranderd, veranderingen die evenzovele winstpunten voor Bakel en  Milheeze vormen.Deze te gaan opsommen zou deze bijdrage slechts verdorren. Verklappen wij slechts, dat het diligente gemeentebestuur thans weer -doende is maatregelen te treffen, die als een waardig sluitstuk  van haar vele bemoeiingen Bakel en Milheeze zullen maken tot een ideale woongemeente voor degenen, die oog hebben voor de nog ongerepte schoonheid van dit stukje Brabant.
Ge zult het ons niet euvel duiden als wij van deze gelegenheid gebruik maken te vertellen, dat zeer binnenkort over Bakel een boek-verschijnt onder de titel: 'Zo was Bakel....en Bakel lacht ! waarin tot lering' en vermaak van velen alles over 'dit pittoreske dorp werd samengebracht. Naast de kruidig gekruide humor kunt ge- U vermaken met  het lezen over oude gebruiken, sprookjes en heksen verhalen. Het is een leutig boek voor grote mensen, die daarin stof zullen vinden voor menig gekuist avondverhaaltje aan hun kinderen, doch daarmede blijft het boek: bestemd voor grote mensen.

E.J.Th.A.M. van Emstede

streekarchivaris van: Peelland.
”Zo was Bakel”....en Bakel lacht!'' per 15 november a.s. verkrijgbaar bij boekhandel Verhagen-de Rijdt te Helmond. f 4,75. 143 blz.